ابان بن تغلب
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | ابان بن تغلب بن رُباح کوفی |
| ولادت | کوفه |
| وفات | سال ۱۴۱ق |
| مشخصات دینی | |
| از یاران | امام سجاد(ع) •امام باقر(ع) و امام صادق(ع) |
| مشایخ | سلیمان اعمش• محمد بن منکدر• سماک بن حرب• ابراهیم نخعی • عاصم • ابوعمرو شیبانی • منهال بن عمرو اسدی•... |
| شاگردان | سفیان بن عُیَیْنه• سیف بن عمیره نخعی •ابن مسکان •محمدبن ابی عُمَیر•... |
| آثار | معانی القرآن • کتاب القراءات • الغریب فی القرآن • الفضایل • کتاب صفّین |
ابان بن تغلب بن رُباح بَکری جُرَیری کِنْدی رَبَعی کوفی (درگذشت۱۴۱ق/۷۵۸م) ادیب، قاری، فقیه، مفسّر و از محدّثان بنام امامیه است. ابان بیشتر عمر خویش را نزد تابعین گذراند و از محضر درس آنان سود جست. او محضر امام سجاد(ع)، امام محمد باقر(ع) و امام صادق(ع) را درک کرد. گفته‌اند که ۳۰٫۰۰۰ حدیث از امام صادق(ع) روایت کرده است.
زندگی‌نامه
ابان بن تغلب بن رباح بکری جریری از محدثان بنام امامیه در قرن اول و نیمه اول قرن دوم است. از زادگاه و تاریخ تولد ابان اطلاعی در دست نیست، اما از آنجا که به کوفی ملقب شده است، می‌توان احتمال داد که وی بیشتر سالهای زندگی خود را در کوفه سپری کرده و احتمالاً همانجا نیز زاده شده باشد. بیشتر منابع کنیه او را ابوسعید و برخی ابوسعد یا ابن سعید آورده‌اند و برخی دیگر ابواُمیمه را نیز ذکر کرده‌اند. نسبت «جریری» به سبب آن است که وی مولای بنی جریر بن عُباده بوده است. نسبت دیگر وی، بَکری، اشاره به بکر بن وائل جد بزرگ این خاندان دارد. وی در سال ۱۴۱ هجری قمری در دوران امامت امام صادق(ع) از دنیا رفت. امام صادق با شنیدن خبر درگذشت وی، مرگ او را دردناک توصیف کردند.
جایگاه علمی و حدیثی
جایگاه حدیثی
ابان بیشتر عمر خویش را نزد تابعین گذرانده و از محضر درس آنان سود جسته است، به همین سبب ابن حبان وی را از مشاهیر اتباع تابعین در کوفه دانسته است، گرچه نجاشی به نقل از ابوزُرعَه گفته که ابان از انس بن مالک صحابی (درگذشت سال ۹۳ قمری) نیز روایت کرده است.
ابان، امام سجاد(ع)، امام باقر(ع) و امام صادق(ع) را درک کرده و از آنان حدیث نقل کرده است. وی به کثرت روایت از امام صادق(ع) معروف بود و گفته‌اند که ۳۰٫۰۰۰ حدیث از آن حضرت روایت کرده است.
جایگاه علمی
نجاشی روایتی را از امام باقر نقل کرده است که ایشان به وی گفته بود:در مسجد مدینه بنشین و در مسائل دینی مردم فتوا بده. من دوست دارم که افرادی مانند تو در میان شیعه من دیده شوند.
وی علم قرائت قرآن را از عاصم بن ابی النَّجُود، طلحه بن مُصَرِّف و سلیمان أعمَش فراگرفت و یکی از سه نفری بود که توانست تمام قرآن را نزد اعمش بیاموزد. او از بزرگان قاریان بود و خود نیز به روشی خاص قرآن را قرائت می‌کرد که نزد قاریان معروف بود. شیخ طوسی به نقل از محمد بن موسی بن ابی مریم، صاحب اللّؤلؤ، گفته است که وی در این فن برجسته‌ترین فرد روزگار خویش بوده است.
ابان علاوه بر قرآن و حدیث در هریک از علوم فقه، ادب، لغت و نحو صاحب نظر شمرده می‌شد. به گفته طوسی امام صادق(ع) یک بار او را برای مناظرۀ ادبی با مدعی تعیین کرد.
جایگاه رجالی
دانشمندان رجال شیعی وی را ثقه و قابل اعتماد دانسته‌اند. محققان رجالی اهل سنت مانند احمد بن حنبل، یحیی بن معین، ابوحاتم و نسایی وثاقت او را تأیید کرده‌اند، اما سعدی جوزجانی، وی را زائغ (منحرف از حق)، مذموم المذهب و مُجاهِر دانسته است. در مقابل ذهبی از رجال‌شناسان اهل سنت به دفاع از ابان برخاسته و نسبت‌های ناروا را به تفصیل پاسخ گفته است. ابن عدی گفته است که هرچند گفته شود که وی در مذهب تشیع غلوّ می‌کرده است، ولی با این حال، شخصی راستگفتار است. به این نکته باید توجه کرد که در قرن دوم هجری به کسی شیعه غالی گفته می‌شده است که به مخالفان و دشمنان علی(ع) متعرض شود، بنابراین باید میان این افراد و کسانی که نسبت به امامان شیعه غلو می‌کردند، فرق گذاشت.
مشایخ
مشایخ حدیث ابان به‌جز سه امام یاد شده و انس بن مالک بدین قرارند:
راویان از ابان
راویان بنام سده ۲ق از ابان روایت شنیده و نقل کرده‌اند. عبدالله مامقانی تعداد آنان را نزدیک به ۵۰ تن دانسته است. برخی از اینان عبارتند از:
- ابان بن عبدالله بَجَلی
- ابان بن عثمان احمر
- ادریس ابن یزید اودّی
- حسان بن ابراهیم کرمانی
- حمّاد بن زید
- داوود بن عیسی نَخَعی
- ابوخمیثه زهیر بن معاویه جُعْفی
- زیاد بن حسن بن فرات قَزّاز
- سعید بن بشیر
- سفیان بن عُیینه
- سلام بن ابی خُبْزَه
- سیف بن عمیره نخعی
- شعبه بن حجاج
- عبادبن عوام
- عبدالله بن ادریس بن یزید اودی
- عبدالله بن مبارک
- علی بن عابِس
- قاسم بن مَعْن مسعودی
- محمد بن ابان بن تغلب
- ابومعاویه محمد بن خازم ضریر
- ابوخداش مَخْلد بن خِداش
- مفضل بن عبدالله حَبَطی
- موسی بن عُقبه
- هارون بن موسی نحوی
- سعید بن ابی جهم
- محمد بن موسی بن ابی مریم
- ابوبُردَه میمون مولی بنی فَزارَه
- محمد بن ابی عُمَیر
- ابن مُسکان.
تالیفات
کتاب‌هایی به ابان نسبت داده شده که موجود نیست. نام برخی از آنها بدین قرار است:
- کتاب الغریب
ابان در این کتاب به شرح الفاظ غریب قرآن پرداخته است. او در بیان و شرح این الفاظ به شواهدی استناد جسته که خود از عرب شنیده است. ابان نخستین کسی است که در علم غریب القرآن دست به تألیف زده است و این کتاب، نخستین اثر در نوع و موضوع خود بوده، در لغت و تفسیر از اهمیت بسزایی برخوردار است.
لغویان و مفسّران قرن ۲ق به این کتاب استناد می‌کردند و عبدالرحمن بن محمد ازدی کوفی با استفاده از کتابهای دیگر در این زمینه کتابی تالیف کرد که دربردارنده موارد اختلاف و وجوه اشتراک بود.
- معانی القرآن
- کتاب القراءات
- الغریب فی القرآن؛ نجاشی نام این کتاب را تفسیر غریب القرآن ذکر کرده است.
- الفضایل
- کتاب صفّین
پانویس
- ↑ حافظ مزّی، ج۲، ص۶؛ صفدی، ج۵، ص۳۰۰
- ↑ حلّی، ص۱۲
- ↑ سیوطی، ج۱، ص۴۰۴ به نقل از الدّانی؛ ابن جزری، ج۱، ص۴
- ↑ نجاشی، ص۷-۸
- ↑ نجاشی، ص۷-۸
- ↑ مشاهیر، ص۱۶۳-۱۶۴
- ↑ نجاشی، ص۷؛ قس، خویی، ج۱، ص۱۴۴
- ↑ نجاشی، ص۷
- ↑ حلّی، ص۹-۱۰
- ↑ نجاشی، ۷-۸
- ↑ ابن جزری، ج۱، ص۴؛ سیوطی، ج۱، ص۴۰۴
- ↑ نجاشی، ص۷، ۸
- ↑ طوسی، فهرست، ص۷
- ↑ نجاشی، ۷-۸؛ یاقوت، ۱/۱۰۷- ۱۰۸
- ↑ طوسی، اختیار، ۴
- ↑ طوسی، فهرست، ص۵؛ حلّی، ص۹-۱۰
- ↑ ابن ابی حاتم، ج۱ (۱)، ص۲۹۷؛ حافظ مزی، ج۲، ص۷؛ ابن سعد، ج۶، ص۲۵۰؛ ابن حبان، الثقات، ج۶، ص۶۷؛ ذهبی، مغنی، ص۶؛ صفدی، ج۵، ص۳۰۰ و دیگران
- ↑ ابن جوزی، ج۱، ص۱۵
- ↑ ذهبی، میزان، ج۱، ص۵-۶
- ↑ ابن عدی، ج۱، ص۳۸۰
- ↑ ذهبی، میزان، ج۱، ص۵-۶
- ↑ نجاشی، ص۷؛ طوسی، اختیار، ص۴، بخاری، ج۱ (۱)، ص۴۵۳؛ حافظ مزّی، ج۲، ص۶؛ ابن جزری، ج۱، ص۴
- ↑ مامقانی، ج۱، ص۴-۵
- ↑ حافظ مزّی، ج۲، ص۶-۷؛ نجاشی، ص۸؛ طوسی، فهرست، ص۶؛ طوسی، اختیار، ص۳۳۰
- ↑ امین، ج۲، ص۹۸؛ حیدر، ج۳، ص۵۷
- ↑ طوسی، فهرست، ص۵-۶؛ در خصوص استناد به شواهد عربی، نک: نجاشی، ۷
- ↑ یاقوت، ج۱، ص۱۰۸
- ↑ ابن ندیم، ص۳۰۸
- ↑ طوسی، فهرست، ص۶-۷
- ↑ نجاشی، ص۸
منابع
- ابن ابی حاتم، عبدالرحمن بن محمد، الجرح و التعدیل، حیدرآباد دکن، ۱۳۷۱ق/۱۹۵۲م.
- ابن جزری، محمدبن محمد، غایه النهایه، به کوشش برگشتراسر، قاهره، ۱۳۵۱ق/۱۹۳۲م.
- ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، کتاب الضعفاء و المتروکین، به کوشش ابوالفداء عبدالله القاضی، بیروت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م.
- ابن حبان، محمد، مشاهیر علماء الامصار، به کوشش م. فلایشهمر، قاهره، ۱۳۷۹ق/۱۹۵۹م.
- ابن حبان، محمد، الثقات، حیدرآباد دکن، ۱۴۰۰ق/۱۹۸۰م.
- ابن سعد، محمد، الطبقات الکبیر، به کوشش سترستین، لیدن، ۱۳۲۵ق/۱۹۰۷م.
- ابن عدی، عبدالله، الکامل فی ضعفاء الرجال، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
- ابن ندیم، الفهرست؛ امین، محسن، اعیان الشیعه، به کوشش حسن امین، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
- بخاری، محمدبن اسماعیل، التاریخ الکبیر، حیدرآباد دکن، ۱۳۶۲ق/۱۹۴۳م.
- حافظ مزّی، یوسف بن عبدالرحمن، تهذیب الکمال، به کوشش بشار عواد معروف، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
- حلی، حسن بن علی، الرّجال، تهران، ۱۳۴۲ش.
- حیدر، اسد، الامام الصادق و المذاهب الاربعه، بیروت، ۱۹۷۱م.
- خویی، ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
- ذهبی، محمدبن احمد، المغنی فی الضعفاء، به کوشش نورالدین عتر، حلب، ۱۳۹۱ق/۱۹۷۱م.
- ذهبی، محمدبن احمد، میزان الاعتدال، به کوش علی محمد بجاوی، قاهره، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۳م.
- سیوطی، عبدالرحمن ابن ابی بکر، بغیه الوعاه، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۸۴ق/۱۹۶۴م.
- صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، به کوشش س. دیدرینگ، بیروت، ۱۹۷۰م.
- طوسی، محمدبن حسن، اختیار معرفه الرجال، به کوشش حسن مصطفوی، مشهد، ۱۳۴۸ش.
- طوسی، محمدبن حسن، الفهرست، به کوشش محمود رامیار، مشهد، ۱۳۵۱ش.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، خلاصه الاقوال، تهران، ۱۳۱۰ق.
- مامقانی، عبدالله بن محمد حسن، تنقیح المقال، نجف، ۱۳۵۰ق/۱۹۳۱م.
- نجاشی، احمدبن علی، رجال، بمبئی، ۱۳۱۷ق.
- یاقوت، ادبا.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله :